x

Kultura

Tradycyjna kultura ludowa Podhala stanowi przedmiot zainteresowania i fascynacji nie tylko badaczy. Każdy, kto zawędrował na ten skrawek ziemi, ulega urokowi górskiego krajobrazu i zachwyca się bogatym, wyrazistym i malowniczym folklorem jej mieszkańców. Górale posiadają silną regionalną tożsamość i są bardzo przywiązani do swojej tradycji, co sprawia, że kultura ta wciąż jest żywa. 


Miłośników folkloru gromadzą tradycyjne doroczne imprezy kulturalne: "Muzykowanie na Duchowa Nutę" - przegląd góralskich kapel, który nazwę wziął od przydomka słynnego muzykanta z Cichego: "Bajkluś" - przegląd teatrzyków dziecięcych: "Przepatrzowiny Teatrów regionalnych" - konkurs amatorskich grup scenicznych z całego województwa oraz "Przeziyracka Młodych Tonecników i Śpiywoków Góralskich" - popis miejscowych wokalistów i tancerzy. Pod koniec lata czarnodunajczanie urządzają barwną imprezę plenerową - "Hołdymas", czyli dożynki. Hołdymasić - znaczyło u górali zwozić z pola do stodoły ostatnią furę siana czy zboża. 

Kultura pasterska

Pasterstwo stanowiło jedno z najważniejszych źródeł utrzymania, zajęcie to otoczone nimbem, przeznaczone dla najodważniejszych, najsprytniejszych i najsilniejszych pozwoliło na powstanie swoistego etosu, na kanwie którego ukształtował się bogaty folklor pasterski. Wieś, bądź grupa gospodarzy, wynajmowała bacę, któremu powierzano wypas owiec na pastwiskach położonych poza wsią, często w paśmie lasów i ponad ich granicą na polanach i halach. Wszelkie umowy i rozliczenia między bacą i gospodarzami były ustne. Redyk wiosenny, pochód na hale, wejście do szałasu, rozpalenie watry, rozstawienie koszara, pierwszy udój i posiłek miały charakter praktyczny i wręcz magiczny, obrosły w rytuał. Baca i juhasi przestrzegali licznych nakazów i zakazów, które miały zabezpieczyć zwierzęta i ludzi przed chorobami i mocami nadprzyrodzonymi oraz zapewnić spokojny wypas i dobrą mleczność owiec. Wielką uroczystością był jesienny redyk, gaszenie watry, pożegnanie z szałasem i powitanie we wsi. 


zespół Warta

Zespół Góralski "Warta" z Czarnego Dunajca


Strój góralski
Strój podhalański przeszedł wielka ewolucję na przestrzeni ostatnich 150 lat. Jeszcze w połowie XIX w. szyli go miejscowi krawcy z materiałów wyrabianych na miejscu. Ozdoby były bardzo skromne. Na początku XX w. stary strój zanikł całkowicie na rzecz nowego, bogato zdobionego i atrakcyjniejszego kolorystycznie. W latach 90-tych XX w. pojawiła się moda retro i stroje góralskie stały się na powrót bardziej stonowane. Młodzież należąca do zespołów regionalnych i elita góralska wraca do czystej formy stroju góralskiego, oczyszczonego z obcych kulturowo naleciałości. Najciekawsze jest to, że górale używają odświętnego regionalnego stroju do dziś. Wdziewając go do kościoła, na wesela, czy inne ważne okazje, podkreślają autentyczną potrzebę podkreślenia własnej odrębności związanej z poczuciem przynależności do własnych tradycji i kultury.

strój góralski

Muzyka
Szczególne znaczenie w życiu górali miała i ma muzyka. Powstawała spontanicznie, a jej dźwięki były wyrazem nastrojów, uczuć i pragnień. Przekazywana była z pokolenia na pokolenie bez nut, grana i śpiewana ze słuchu. Tradycyjnymi instrumentami były piszczałki, fujarki, trombity, dudy i gęśle, które pod koniec XIX w. wyparte zostały przez skrzypce i basy. Z muzyką nierozerwalnie związany był taniec, który był przede wszystkim tańcem męskim, wyrazem siły i zręczności wykonawcy. Ten rodzaj tańca określano mianem zbójnickiego. Inna forma tańca, dopuszczająca obecność kobiety, zwana była drobnym lub krzesanym. Folklor muzyczny jest wciąż kultywowany, można wręcz mówić o modzie na tradycyjny śpiew i taniec. Co ciekawe, góralska muzyka budzi zainteresowanie profesjonalnych artystów, którzy aranżują ją i wykorzystują w swoich kompozycjach, a nawet podejmują wspólne muzykowanie z góralskimi kapelami. 

Ochrona dóbr kulturalnych 
Gmina Czarny Dunajec przypisuje wielkie znaczenie zachowaniu wszelkich tradycji ludowych. Na terenie gminy działa 12 profesjonalnych zespołów góralskich zrzeszonych przy Centrum Kultury i Promocji oraz przy Oddziałach Związku Podhalan, a także kilkanaście muzyk podhalańskich. Jest to ewenement na skalę nie tylko krajową, tym bardziej, że kultura na tym terenie jest "żywa", autentyczna, nie zmieniona przez zawirowania historii, co jest rzadkością w całej Europie, gdzie wiele obrzędów i zwyczajów dopiero po ich zaginięciu jest wtórnie odkrywanych i prezentowanych turystom jako atrakcja. Aby tradycje czarnodunajeckich górali nie tylko trwały, ale wręcz rozkwitały, organizowane są różne coroczne imprezy kulturalne na terenie całej gminy.

Więcej w książce: Czarny Dunajec i okolice pod redakcją itd.- dostępna w UG i bibliotekach publicznych na terenie Gmin
powrót na górę strony wróć na górę